Afbreken van onderhandelingen mag!

Een bespreking van het arrest van de Hoge Raad van 29 februari 2008 (LJN: BC1855) In zijn arrest van 29 februari jl. maakt de Hoge Raad wederom duidelijk dat het afbreken van onderhandelingen niet snel tot aansprakelijkheid van de afbrekende partij leidt. In het verleden bestond het beeld dat een partij na het afbreken van onderhandelingen succesvolle schadeclaims kon verwachten. In dit arrest wordt echter duidelijk dat alleen als een partij in een ver gevorderd stadium van onderhandelingen de onderhandelingen abrupt stopt, een beperkte vergoeding van de direct gemaakte kosten dient te worden betaald.

Juridisch kader rond het afbreken van onderhandelingen

Al medio vorige eeuw heeft de Hoge Raad bepaald dat partijen die met elkaar in onderhandeling treden, in een 'bijzondere, door de goede trouw beheerste rechtsverhouding' komen te staan. Dit betekent dat partijen zich niet alleen door hun eigen belang mogen laten leiden, maar ook rekening dienen te houden met 'gerechtvaardigde belangen' van de wederpartij (HR 21 januari 1966, NJ 1966/183). Dit heeft onder andere tot gevolg dat een partij de vrijheid kan missen om onderhandelingen af te breken. In het in 1982 gewezen arrest 'Plas-Valburg' (HR 18 juni 1982, NJ 1983/723) heeft de Hoge Raad de aanzet gegeven voor de criteria die hiervoor gelden. Hiertoe onderscheidde de Hoge Raad drie stadia:

1. partijen zijn net met elkaar in onderhandeling getreden. Het afbreken ervan is in dat geval niet onrechtmatig;
2. partijen zijn in een vergevorderd stadium van onderhandelen. Als de onderhandelingen in een dergelijke situatie eenzijdig werden afgebroken, kon de afbrekende partij onder omstandigheden verplicht zijn het 'negatieve contractsbelang' te vergoeden. Dit zijn de kosten die bij de onderhandelingen zijn gemaakt, zoals advocaatkosten of kosten van een due diligence-onderzoek. Als vuistregel kon worden gehanteerd dat hiervan sprake was, als partijen op enkele hoofdpunten overeenstemming hebben en één van de partijen de onderhandelingen abrupt afbreekt;
3. partijen hebben de onderhandelingen vrijwel afgerond. Als partijen op alle hoofdpunten overeenstemming hadden bereikt of op het punt staan deze te bereiken en de onderhandelingen werden eenzijdig afgebroken, dan diende zowel het positieve als het negatieve contractsbelang te worden vergoed. Het positieve contractsbelang zou worden toegewezen als aannemelijk is dat bij voortzetting van de onderhandelingen een overeenkomst tot stand zou zijn gekomen. Het positieve contractsbelang omvat de gederfde winst.

Door deze drie fases lijkt (het stoppen met) onderhandelen in Nederland een hele klus te zijn geworden. Echter, op 12 augustus 2005 heeft de Hoge Raad bepaald dat de bovenstaande maatstaf een 'strenge en tot terughoudendheid nopende' maatstaf is. Hierdoor is het uitgangspunt in beginsel dat partijen eenzijdig onderhandelingen af mogen breken. Dit zal ook blijken uit het hier te bespreken arrest.

De feiten

Shell en bedrijf 'X' hebben een aantal maanden onderhandelingen gevoerd omtrent de aankoop door X van alle aandelen in een BV van Shell, welke BV tankstations exploiteert van Avia-exploitanten. Hiertoe hebben partijen op 11 mei 1999 een intentieovereenkomst getekend, met aangehecht een in detail uitgewerkte koopovereenkomst. Tevens hadden Shell en X in de intentieovereenkomst een bepaling opgenomen waarin zij de koopprijs bepaalden op € 21 mln., onder voorbehoud van de uitkomst van een due diligence-onderzoek. Vervolgens is het due diligence-onderzoek gehouden. Dit onderzoek heeft ertoe geleid dat de koopprijs naar beneden diende te worden afgesteld. Hierna vond tussen Shell en X de volgende correspondentie plaats:

1. op 6 juli 1999 deelt Shell aan X mede dat de vraagprijs voor de aandelen € 19,2 mln. is;
2. op 7 juli 1999 biedt X € 19 mln.;
3. op 14 juli 1999 laat Shell weten de vraagprijs van € 19,2 mln. te handhaven;
4. op 16 juli 1999 laat X weten dat haar 'na telefonisch overleg met Shell' is gebleken dat de vraagprijs van Shell van 14 juli 1999 € 19 mln. had moeten zijn. X accepteert deze vraagprijs van € 19 mln.;
5. diezelfde dag laat Shell aan X weten dat de vraagprijs nog steeds € 19,2 mln. is. Shell laat tevens weten dat zij verder onderhandelen niet meer zinvol acht en als beëindigd beschouwt;
6. op 19 juli 1999 laat X desalniettemin aan Shell weten dat zij de vraagprijs van € 19,2 mln. accepteert.

Vervolgens laat Shell echter niets meer van zich horen en verkoopt zij de aandelen in de BV in oktober 1999 aan een andere partij. Shell heeft derhalve de onderhandelingen eenzijdig afgebroken op een moment dat partijen nagenoeg overeenstemming hadden bereikt over de hele transactie.

Rechtbank en Hof

X start vervolgens een procedure, waarin zij een schadevergoeding eist met betrekking tot zowel het negatief contractsbelang als het positief contractsbelang. X legt hieraan ten grondslag dat de transactie tussen partijen al zo ver rond was, dat in feite een overeenkomst tot stand was gekomen, althans dat deze in ieder geval tot stand zou komen. Partijen hadden immers op vrijwel alle punten overeenstemming bereikt. Rechtbank en Hof wijzen vervolgens alleen de schadevergoeding die betrekking heeft op het negatief contractsbelang toe. Het Hof overweegt hierbij dat, ondanks dat partijen elkaar erg dicht waren genaderd, X - op het moment waarop Shell naar aanleiding van de fax van 14 juli 1999 de onderhandelingen afbrak - toch niet het gerechtvaardigd vertrouwen mocht hebben gehad dat een overeenkomst tot stand zou komen.

Hoge Raad

De Hoge Raad stelt in cassatie kortweg dat 'voor vergoeding van het positief contractsbelang geen plaats is wanneer de wederpartij van degene die de onderhandelingen afbrak niet erop mocht vertrouwen dat in ieder geval enigerlei contract uit de onderhandelingen zou resulteren'.

Conclusie

Uit deze uitspraak blijkt eens te meer dat een vordering tot vergoeding van het positieve contractsbelang in de praktijk vrijwel nooit zal worden toegewezen. Shell en X hadden overeenstemming bereikt over alle onderdelen van de overeenkomst, met uitzondering van de koopprijs. In deze koopprijs waren partijen slechts twee ton van elkaar verwijderd. Vervolgens beëindigt Shell opeens de onderhandelingen. De Hoge Raad beschouwt dit echter niet als een situatie waarin X er op had mogen vertrouwen dat een contract uit de onderhandelingen zou resulteren. Hierdoor lijkt er geen ruimte meer te zijn voor situaties waarin een dergelijke schadevergoeding wel zou worden toegewezen. Logischerwijs kan uit dit arrest worden opgemaakt dat de Hoge Raad ook terughoudend zal zijn met het toewijzen van het negatieve contractsbelang. Hiermee is het risico dat partijen lopen met (het afbreken van) onderhandelingen de laatste jaren verkleind. Dit neemt niet weg dat voorzichtigheid op zijn plaats is. Met name bij het opstellen van intentieverklaringen is het belangrijk dat hier duidelijke afspraken over worden gemaakt, teneinde een mogelijke aansprakelijkheid te voorkomen. Als Shell dit in haar overeenkomst beter had geregeld, had zij alle aansprakelijkheid kunnen voorkomen.