De bancaire zorgplicht bij de opzegging van kredietrelaties

Gerechtshof 's-Gravenhage, 31 augustus 2010, JOR 2011/237 Recent verscheen in het tijdschrift JOR een arrest van het hof Den Haag over de opzegging van een kredietrelatie door de bank. Aan de orde is de vraag of de bank voldoende zorgvuldig te werk is gegaan bij een onmiddellijke opzegging, terwijl vast stond dat de door de cliënt geboden zekerheden ruim voldoende dekking boden voor het verleende krediet. Ook in die situatie kan de bank rechtsgeldig de relatie opzeggen, zo blijkt uit dit arrest van het hof.

De feiten

Tussen de bank en de cliënt, hierna ook aan te duiden als “Partijen” bestaat al sinds 1989 een kredietrelatie. Deze heeft onder meer betrekking op om een hypothecair krediet op een aantal aan de cliënt toebehorende panden. De relatie betreft de cliënt zowel zakelijk als privé. De relatie tussen de bank en de cliënt is zonder uitzondering moeizaam verlopen. In 1999 geeft de bank al aan dat zij de relatie daarom wil beëindigen, maar geeft de cliënt uiteindelijk nog een kans. In 2004 doet zij dat nog een keer. Partijen sluiten in maart van dat jaar een vaststellingsovereenkomst waarbij een aanvullende financieringsovereenkomst wordt aangegaan en geschillen voortvloeiend uit de oude kredietrelatie worden beëindigd. Al snel blijkt dat de cliënt de verplichtingen voortvloeiend uit de vaststellingsovereenkomst niet na behoren nakomt. De omvang van zijn tekortkoming blijft desalniettemin beperkt. Wel blijkt zijn financiële positie erg verslechterd te zijn. Voor de bank is dat voldoende: zij geeft vanaf november 2004 aan niet langer verder te willen met de cliënt. Bij brief van 17 oktober 2005 zegt zij de relatie met de cliënt definitief op. Tegen de opzegging komt de cliënt vervolgens in rechte op.

De beoordeling

Het hof stelt voorop dat als uitgangspunt heeft te gelden dat op grond van de toepasselijke algemene bankvoorwaarden een kredietrelatie in beginsel te allen tijde door een bank kan worden opgezegd. Het staat een bank alleen niet vrij dit naar willekeur te doen. De eisen van redelijkheid in billijkheid in verband met de concrete omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat opzegging slechts tot een geldige beëindiging van de overeenkomst leidt indien een voldoende zwaarwegende grond voor opzegging bestaat. Voor een bank geldt bovendien dat zij in verband met de maatschappelijke functie van banken een bijzondere zorgplicht heeft, zowel jegens haar cliënten uit hoofde van de met hen bestaande contractuele verhouding, als ten opzichte van derden met wier belangen zij rekening behoort te houden. Voor een kredietopzegging betekent dit dat deze tenminste in overeenstemming zal moeten zijn met de eisen van subsidiariteit en proportionaliteit. In dit geval zijn voor de beoordeling van de rechtmatigheid van het hof een aantal omstandigheden relevant. Zo mag de omstandigheid dat er sprake is van een verslechterde financiële situatie worden meegewogen ten nadele van de cliënt. Het feit dat de panden nog steeds voldoende zekerheid boden doet hier niet aan af. Voor een gezonde kredietrelatie is immers naast voldoende zekerheid ook de aflossingscapaciteit van de kredietnemer van belang. Daarnaast is relevant dat de cliënt tekort is geschoten in de nakoming van zijn betalingsverplichtingen. Hoewel de mate hiervan beperkt is gebleven, acht het hof deze omstandigheid in combinatie met de moeizame relatie en de achteruitgang in financiële positie in beginsel voldoende. Ten slotte wordt meegewogen de wijze waarop de opzegging is aangezegd en de termijn waartegen. In het bijzonder is van belang of de cliënt voldoende kans is geboden om op zoek te gaan naar herfinanciering. In dit geval oordeelt het hof dat – mede in aanmerking nemend het eenvoudige karakter van het hypothecair krediet – de bank een acceptabele termijn in acht heeft genomen. De cliënt was er geruime tijd van op de hoogte dat de bank wenste op te zeggen, zodat de bank de cliënt voldoende tijd heeft gegund om in overleg te treden, een andere bankier te zoeken of alsnog aan zijn verplichtingen te voldoen.

Conclusie

Het hof komt dus tot de conclusie dat de bank haar zorgplicht niet heeft geschonden. De bank kon haar relatie met de cliënt – ondanks het bestaan van voldoende zekerheden, een jarenlange samenwerking en een relatief geringe wanprestatie – eenzijdig opzeggen. Of deze beslissing bij de Hoge Raad stand zou houden is uiteraard de vraag; perspectief voor de bank biedt zij voorlopig wel