Verklaring terhandstelling inmiddels erkend door Hoge Raad

Algemene voorwaarden kunnen vernietigd worden als deze niet op de juiste manier en op het juiste tijdstip ter hand zijn gesteld. Om discussie over de terhandstelling te omzeilen nemen partijen soms een verklaring op in de overeenkomst met de strekking: "Door ondertekening van deze overeenkomst verklaart u de algemene voorwaarden te hebben ontvangen en geaccepteerd." Waar wij in onze nieuwsbrief van augustus naar aanleiding van een uitspraak van de rechtbank Amsterdam nog waarschuwden dat de betekenis van een dergelijke verklaring wel eens minder zou kunnen zijn dan gehoopt, heeft de Hoge Raad zich onlangs uitgelaten over een soortgelijk geschil als de rechtbank Amsterdam (voor het arrest van de Hoge Raad volg deze link). De Hoge Raad ziet de verklaring over ontvangst en acceptatie als een partijverklaring, waaraan bindende bewijskracht moet worden toegekend, dit in tegenstelling tot lagere rechters.

De rechtbanken - geen partijverklaring

We berichtten eerder al over de uitspraak van de rechtbank Amsterdam in de zaak Pander / Scarlet (klik hier voor de uitspraak). In deze zaak betwistte de wederpartij dat de algemene voorwaarden ter hand waren gesteld. De gebruiker verwees naar de verklaring in de algemene voorwaarden over ontvangst en acceptatie ervan. Volgens de rechtbank kon een dergelijke verklaring niet dienen als bewijs van terhandstelling. Het is immers slechts een standaard, fictieve verklaring over de kennisneming van de algemene voorwaarden. De verklaring kon niet aanvaard worden als een uitzondering op het uitgangspunt van terhandstelling. Onlangs werd een soortgelijk geschil voorgelegd aan de rechtbank Dordrecht (u vindt de uitspraak hier). In die zaak betwistte een (particuliere) klant van een aanbieder van telecommunicatiediensten de algemene voorwaarden ontvangen te hebben. De overeenkomst tussen deze partijen bevatte de tekst: "Ondergetekende heeft de van toepassing zijnde Algemene Voorwaarden Consumenten en eventueel Aanvullende Voorwaarden van […] ontvangen en aanvaard." Dit was volgens de rechtbank Dordrecht echter onvoldoende om aan te nemen dat de algemene voorwaarden bij het aangaan van de overeenkomst aan de wederpartij ter hand waren gesteld. De tekst was namelijk voorgedrukt en de wederpartij had er geen enkele invloed op gehad. Daarmee was er sprake van een verklaringsfictie, waaraan volgens de rechtbank niet de betekenis van 'verklaring van een partij' in de zin van de wet gegeven kon worden. Voor deze 'verklaring van een partij' zijn regels opgenomen in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering ("Rv"). Overeenkomsten zoals aan de orde waren in deze geschillen kunnen in een procedure gebruikt worden als bewijsmiddel. Aangezien de overeenkomsten ondertekend waren, golden zij als een "onderhandse akte" (artikel 156 Rv). Artikel 157 lid 2 Rv bepaalt dat een onderhandse akte ten nadele van de ondertekenaar dwingende bewijskracht oplevert. Met andere woorden: degene die een overeenkomst ondertekent stemt met ondertekening in dat de inhoud van het stuk ook tegen hem gebruikt kan worden als dwingend bewijs. Van bewijsmiddelen met dwingende bewijskracht moet de rechter de inhoud voor waar aannemen, maar het is mogelijk om tegenbewijs in te brengen tegen dwingend bewijs (artikel 151 Rv). De rechtbank Dordrecht was expliciet (en de rechtbank Amsterdam impliciet) van oordeel dat de verklaring over ontvangst en acceptatie van de algemene voorwaarden niet voldeed aan de vereisten van de partijverklaring van artikel 157 lid 2 Rv, aangezien er sprake zou zijn van een fictieve verklaring.

De Hoge Raad - toch partijverklaring

De Hoge Raad heeft in haar uitspraak van 21 september jl. zonder twijfel gelaten dat de verklaring over de acceptatie en ontvangst van algemene voorwaarden in een overeenkomst wel degelijk een partijverklaring is in de zin van artikel 157 lid 2 Rv. Ook in deze cassatie zaak was discussie over de terhandstelling van de algemene voorwaarden. Vast stond wel dat de gebruiker de wederpartij een offertebevestiging had gestuurd, daarin verwezen had naar de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden en vermeld had dat de algemene voorwaarden waren mee gezonden. Zonder te protesteren tekende de wederpartij deze offertebevestiging en ook op een later moment heeft de wederpartij niet meer gereageerd. Eerder in de procedure had het hof Den Haag geoordeeld dat men er in deze omstandigheden vanuit kan gegaan dat de voorwaarden samen met de offertebevestiging (nog voor het sluiten van de overeenkomst) ter hand zijn gesteld. Het hof heeft daarmee niet van een onjuiste rechtsopvatting blijk gegeven volgens de Hoge Raad. Kennelijk heeft het hof artikel 157 lid 2 Rv toegepast en heeft daarmee geoordeeld dat de terhandstelling van de algemene voorwaarden tussen partijen vaststaat. De wederpartij heeft immers de offertebevestiging, met de verklaring over de acceptatie en ontvangst van de algemene voorwaarden, zonder voorbehoud of protest getekend. De Hoge Raad verwijst nog naar de artikelen 6:233 sub b en 6:234 lid 1 sub a BW, waarin terhandstelling verplicht is gesteld op straffe van vernietigbaarheid en stelt dat deze artikelen niet aan dit oordeel in de weg staan. Deze artikelen regelen immers wat de gevolgen kunnen zijn als de gebruiker de algemene voorwaarden niet tijdig aan de wederpartij ter hand stelt. Maar volgens de Hoge Raad komt men met artikel 6:233 sub b en 6:234 lid 1 sub a BW niet toe aan een antwoord op de vraag die daaraan vooraf gaat: of er aangenomen moet worden dat die voorwaarden tijdig aan de wederpartij ter hand zijn gesteld.

Aanbevelingen voor de praktijk

Gebruikers van algemene voorwaarden kunnen opgelucht ademhalen: op grond van deze uitspraak kunnen we concluderen dat aanvullend bewijs van terhandstelling niet noodzakelijk is naast een verklaring over de ontvangst en acceptatie van de algemene voorwaarden in een overeenkomst. Aan die verklaring kent de Hoge Raad dus bindende bewijskracht toe. Gebruikers van algemene voorwaarden dienen echter rekening te houden met tegenbewijs. Een brief die de wederpartij direct na ondertekening van de overeenkomst verstuurt met de mededeling dat de algemene voorwaarden niet ter hand zijn gesteld zou een ander licht op de zaak kunnen schijnen. Voor de wederpartij loont het daarom de moeite om te reageren op orderbevestigingen en andere documenten waarin een dergelijke partijverklaring voorkomt, terwijl de algemene voorwaarden juist niet ter hand gesteld zijn. Als een wederpartij niet reageert op de verklaring, terwijl de terhandstelling niet heeft plaatsgevonden, loopt zij het risico haar recht te verspelen om in een latere fase een beroep te doen op de vernietigingsgrond van artikel 6:233 sub b en 6:234 lid 1 sub a BW.